Trong thế giới tài chính, Forex là một trong những thị trường năng động và có quy mô lớn nhất toàn cầu. Với khối lượng giao dịch lên đến hàng nghìn tỷ đô la mỗi ngày, Forex không chỉ là sân chơi của các ngân hàng trung ương, tổ chức tài chính lớn mà còn ngày càng thu hút sự tham gia của các nhà đầu tư cá nhân. Tuy nhiên, với đặc thù vận hành riêng biệt và ngôn ngữ chuyên môn đặc thù, thị trường này có thể khiến những người mới bắt đầu cảm thấy lúng túng và choáng ngợp. Vậy Forex là gì? Hãy cùng Đánh Giá Sàn tìm hiểu nhé!
Forex là gì?
Forex (viết tắt của Foreign Exchange) hay còn gọi là thị trường ngoại hối, là nơi diễn ra các hoạt động mua bán, trao đổi các loại tiền tệ khác nhau. Đây là thị trường tài chính lớn nhất thế giới, với khối lượng giao dịch hàng ngày vượt hơn 7.5 nghìn tỷ USD (tính đến năm 2024, theo số liệu của BIS).
Trong thị trường Forex, các nhà giao dịch không mua một loại tiền tệ theo nghĩa vật lý mà đơn giản là đầu cơ vào sự biến động tỷ giá giữa hai loại tiền tệ, ví dụ như cặp EUR/USD (Euro so với Đô la Mỹ). Nếu nhà đầu tư dự đoán đồng Euro sẽ tăng giá so với USD, họ sẽ mua EUR/USD; ngược lại, nếu nghĩ đồng Euro sẽ giảm, họ sẽ bán.
Không giống như các thị trường chứng khoán tập trung, Forex hoạt động 24 giờ mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần, thông qua mạng lưới toàn cầu gồm ngân hàng, tổ chức tài chính, doanh nghiệp xuất nhập khẩu, quỹ đầu cơ và nhà đầu tư cá nhân.
Lịch sử hình thành thị trường Forex
- Thời kỳ bản vị vàng (1870 – 1914)
Thị trường ngoại hối bắt đầu hình thành từ khi các quốc gia áp dụng hệ thống bản vị vàng – tức là giá trị của mỗi đồng tiền được cố định theo một lượng vàng nhất định. Việc này giúp ổn định thương mại quốc tế vì tỷ giá giữa các đồng tiền có thể dễ dàng quy đổi thông qua vàng.
Tuy nhiên, hệ thống bản vị vàng không linh hoạt và dễ bị ảnh hưởng khi xảy ra chiến tranh hoặc khủng hoảng kinh tế. Đặc biệt, Chiến tranh Thế giới thứ nhất đã khiến các nước ngừng quy đổi tiền sang vàng để in thêm tiền tài trợ chiến tranh, dẫn đến sự suy yếu của hệ thống này.
- Thỏa thuận Bretton Woods (1944 – 1971)
Sau Thế chiến II, để tái thiết hệ thống tài chính toàn cầu, các quốc gia đồng minh đã họp tại Bretton Woods (Mỹ) và thống nhất một hệ thống tiền tệ mới. Theo thỏa thuận này, các đồng tiền được cố định tỷ giá so với đồng đô la Mỹ, còn đồng đô la thì được gắn chặt với vàng ở mức 35 USD/ounce vàng. Điều này biến đô la Mỹ trở thành đồng tiền dự trữ toàn cầu.
Tuy nhiên, đến cuối những năm 1960, Mỹ bắt đầu mất cân đối cán cân thanh toán và in tiền vượt quá lượng vàng dự trữ, khiến các quốc gia nghi ngờ khả năng quy đổi USD ra vàng, làm hệ thống Bretton Woods lung lay.
- Chấm dứt Bretton Woods và sự ra đời của thị trường Forex
Năm 1971, Tổng thống Mỹ Richard Nixon tuyên bố chấm dứt khả năng quy đổi USD sang vàng – một sự kiện lịch sử còn được gọi là “Cú sốc Nixon”. Điều này đánh dấu sự kết thúc của chế độ tỷ giá cố định và mở ra thời kỳ tỷ giá thả nổi. Kể từ đây, các loại tiền tệ không còn bị ràng buộc bởi vàng hay USD mà được định giá dựa trên cung cầu thực tế của thị trường. Đây chính là tiền đề cho sự hình thành của thị trường Forex hiện đại, nơi các đồng tiền được giao dịch tự do trên quy mô toàn cầu.
Sự bùng nổ của internet, các nền tảng giao dịch điện tử và hệ thống viễn thông toàn cầu đã giúp thị trường ngoại hối chuyển mình mạnh mẽ trong những thập kỷ gần đây. Nếu như trước đây Forex chủ yếu là “sân chơi” của các ngân hàng trung ương, tập đoàn đa quốc gia và tổ chức tài chính lớn, thì ngày nay nhà đầu tư cá nhân từ khắp nơi trên thế giới cũng có thể tham gia dễ dàng chỉ với một thiết bị kết nối mạng.
Sản phẩm giao dịch
Thị trường Forex không chỉ là nơi giao dịch đơn thuần giữa các loại tiền tệ. Trên thực tế, nó bao gồm nhiều sản phẩm tài chính phái sinh được thiết kế để phục vụ mục đích đầu tư, đầu cơ hoặc phòng ngừa rủi ro.
Cặp tiền tệ
Cặp tiền tệ là một đơn vị giao dịch cơ bản trong thị trường Forex, đại diện cho tỷ giá hối đoái giữa hai đồng tiền khác nhau. Khi bạn giao dịch một cặp tiền, điều đó có nghĩa là bạn đang mua một đồng tiền và đồng thời bán ra một đồng tiền khác. Ví dụ, với cặp EUR/USD, bạn đang mua đồng Euro và bán đồng Đô la Mỹ. Tỷ giá hiển thị cho biết bạn cần bao nhiêu đơn vị của đồng tiền định giá (đồng đứng sau, ví dụ: USD) để mua một đơn vị của đồng tiền cơ sở (đồng đứng trước, ví dụ: EUR).
Các cặp tiền được phân chia thành ba nhóm chính:
- Cặp tiền chính: Là những cặp tiền phổ biến nhất, bao gồm đồng USD kết hợp với các đồng tiền mạnh như EUR (Euro), JPY (Yên Nhật), GBP (Bảng Anh), AUD (Đô la Úc)… Các cặp này có khối lượng giao dịch lớn nhất và tính thanh khoản cao, đồng thời chênh lệch giá mua – bán (spread) thường thấp.
- Cặp tiền chéo: Là các cặp không bao gồm đồng USD, chẳng hạn như EUR/GBP, AUD/NZD hoặc GBP/JPY. Tuy không phổ biến bằng cặp tiền chính, nhưng chúng vẫn có khối lượng giao dịch đáng kể và được nhiều nhà đầu tư ưa chuộng để đa dạng hóa danh mục.
- Cặp tiền ngoại lai: Là sự kết hợp giữa một đồng tiền mạnh (như USD hoặc EUR) và một đồng tiền của nền kinh tế mới nổi hoặc kém ổn định hơn, ví dụ như USD/TRY (Đô la Mỹ/Lira Thổ Nhĩ Kỳ). Nhóm này có spread cao hơn và biến động mạnh hơn, do đó thường tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn.
Giao dịch cặp tiền là hình thức tiếp cận đầu tiên và phổ biến nhất với người mới bắt đầu tham gia thị trường Forex, bởi nó phản ánh trực tiếp mối quan hệ kinh tế, chính trị và tài chính giữa hai quốc gia.
Hợp đồng chênh lệch (CFD – Contracts for Difference)
CFD là công cụ tài chính phái sinh cho phép nhà đầu tư đầu cơ vào biến động giá của các tài sản mà không cần sở hữu chúng. Trong Forex, CFD thường được áp dụng cho cặp tiền, nhưng cũng mở rộng sang chỉ số chứng khoán, vàng, dầu, tiền điện tử…
Giao dịch CFD rất linh hoạt, nhà đầu tư có thể mở vị thế mua (long) khi dự đoán giá tăng hoặc vị thế bán (short) khi dự đoán giá giảm. CFD thường đi kèm với đòn bẩy tài chính, cho phép kiểm soát khối lượng giao dịch lớn hơn nhiều so với số vốn bỏ ra.
Hợp đồng kỳ hạn (Forward Contracts)
Forward là hợp đồng giữa hai bên để mua hoặc bán một cặp tiền tệ tại một thời điểm xác định trong tương lai với mức giá được thỏa thuận từ trước. Đây là sản phẩm không niêm yết trên sàn (OTC) và thường được sử dụng bởi doanh nghiệp để phòng ngừa rủi ro tỷ giá trong hoạt động xuất nhập khẩu.
Ví dụ: Một công ty Việt Nam biết sẽ nhận 100.000 USD sau 3 tháng, có thể ký hợp đồng forward với ngân hàng để cố định tỷ giá hôm nay, tránh nguy cơ đồng USD giảm giá trong tương lai.
Hợp đồng tương lai (Futures)
Tương tự như forward, nhưng futures được tiêu chuẩn hóa và giao dịch trên sàn tập trung như CME (Chicago Mercantile Exchange). Hợp đồng tương lai giúp nhà đầu tư mua bán các cặp tiền tệ vào ngày đáo hạn cụ thể, với điều kiện rõ ràng về khối lượng, thời gian và phương thức thanh toán. Futures thường được dùng bởi các nhà đầu cơ chuyên nghiệp hoặc tổ chức lớn vì yêu cầu ký quỹ cao và tuân thủ quy định nghiêm ngặt.
Hợp đồng quyền chọn (Options)
Hợp đồng quyền chọn cho phép người nắm giữ có quyền (nhưng không bắt buộc) mua hoặc bán một cặp tiền tại mức giá xác định trước, trong hoặc đến một thời hạn nhất định. Có hai loại chính là:
- Quyền chọn mua (Call option)
- Quyền chọn bán (Put option)
Sản phẩm này phù hợp với chiến lược phòng hộ rủi ro hoặc giao dịch theo biến động thị trường mà không cần phải trực tiếp nắm giữ tài sản cơ sở. Tuy nhiên, quyền chọn trong Forex ít phổ biến hơn so với các thị trường cổ phiếu hoặc hàng hóa.
Giờ giao dịch
Thị trường Forex hoạt động liên tục 24 giờ mỗi ngày, từ thứ Hai đến thứ Sáu. Khác với thị trường chứng khoán truyền thống, Forex không có sàn giao dịch trung tâm mà vận hành thông qua mạng lưới toàn cầu giữa các trung tâm tài chính lớn.
Một ngày giao dịch được chia thành 4 phiên chính: phiên Sydney (Úc), phiên Tokyo (Châu Á), phiên London (Châu Âu) và phiên New York (Châu Mỹ). Các phiên hoạt động nối tiếp nhau, tạo thành một chu kỳ liên tục trong tuần. Có những khoảng thời gian hai phiên trùng nhau, giúp tăng mạnh thanh khoản và biến động giá – đặc biệt là giai đoạn giao thoa giữa phiên Âu và phiên Mỹ.
Theo múi giờ Việt Nam (GMT+7), thị trường Forex mở cửa lúc 4h sáng thứ Hai và đóng cửa lúc 4h sáng thứ Bảy trong mùa hè (tháng 4 đến tháng 11). Trong mùa đông (tháng 11 đến tháng 4 năm sau), thời gian này lùi lại một giờ, từ 5h sáng thứ Hai đến 5h sáng thứ Bảy.
Đối với nhà giao dịch tại Việt Nam, khoảng thời gian từ 14h đến 23h mỗi ngày là sôi động nhất, rất lý tưởng để theo dõi và tham gia thị trường. Đây là lúc phiên London và New York hoạt động đồng thời, khối lượng giao dịch cao, giúp tăng cơ hội sinh lời.
Lot và Pip trong Forex
Lot là đơn vị khối lượng tiêu chuẩn dùng để đo kích thước của một giao dịch trong thị trường ngoại hối. Thay vì nói “mua 100.000 EUR”, các nhà giao dịch sẽ nói “mua 1 lot EUR/USD”.
Có 3 loại Lot phổ biến:
- Standard Lot (1 lot tiêu chuẩn) = 100.000 đơn vị tiền tệ cơ sở
- Mini Lot (0.1 lot) = 10.000 đơn vị
- Micro Lot (0.01 lot) = 1.000 đơn vị
Pip (viết tắt của Percentage in Point) là đơn vị đo mức thay đổi nhỏ nhất của tỷ giá giữa hai đồng tiền trong một cặp tiền tệ.
- Đối với hầu hết các cặp tiền, 1 pip = 0.0001 (tức là một phần trăm của 1%).
- Riêng cặp có JPY (Yên Nhật), 1 pip = 0.01 vì tỷ giá thường có ít chữ số thập phân hơn.
Khi giao dịch Forex, số pip thay đổi sẽ quyết định lãi/lỗ, và số lot bạn giao dịch sẽ ảnh hưởng đến giá trị mỗi pip. Cụ thể công thức như sau:
Lợi nhuận = số lot x số pip chênh lệch x giá trị pip
Trong đó:
- Số lot: Khối lượng giao dịch
- Số pip chênh lệch: Mức chênh lệch giữa giá mở và giá đóng lệnh
- Giá trị mỗi pip: Phụ thuộc vào cặp tiền và loại lot
(Với cặp có USD đứng sau, giá trị pip tiêu chuẩn là: 1 lot = 10 USD/pip, 0.1 lot = 1 USD/pip, 0.01 lot = 0.1 USD/pip)
Đòn bẩy
Đòn bẩy là một công cụ cho phép nhà giao dịch kiểm soát một khối lượng giao dịch lớn hơn nhiều lần so với số tiền thực có trong tài khoản. Nói đơn giản, đòn bẩy giống như việc “vay tiền” từ sàn giao dịch để khuếch đại quy mô giao dịch của bạn.
Ví dụ, nếu bạn có 1.000 USD và sử dụng đòn bẩy 1:100, bạn có thể thực hiện giao dịch với khối lượng lên tới 100.000 USD. Khi đó, chỉ cần biến động giá nhỏ cũng có thể mang lại lợi nhuận lớn hoặc ngược lại, gây thua lỗ nghiêm trọng nếu thị trường đi sai hướng.
Các sàn giao dịch thường cung cấp nhiều mức đòn bẩy khác nhau, phổ biến từ 1:10 đến 1:500. Mức đòn bẩy cao sẽ làm tăng cả tiềm năng lợi nhuận và rủi ro thua lỗ. Do đó, người mới nên bắt đầu với đòn bẩy thấp để đảm bảo an toàn tài khoản.
Các nhà môi giới
Nhà môi giới (broker) đóng vai trò trung gian kết nối nhà giao dịch cá nhân với thị trường liên ngân hàng – nơi diễn ra các giao dịch tiền tệ toàn cầu giữa các tổ chức tài chính lớn. Nhờ có nhà môi giới, nhà đầu tư cá nhân có thể tiếp cận và thực hiện giao dịch Forex một cách dễ dàng thông qua nền tảng trực tuyến.
Các nhà môi giới cung cấp nền tảng giao dịch, dữ liệu giá theo thời gian thực, đòn bẩy tài chính, và đôi khi còn có các công cụ hỗ trợ phân tích kỹ thuật hoặc tin tức thị trường. Một số sàn còn hỗ trợ tài khoản demo để người mới thực hành giao dịch trước khi dùng tiền thật.
Tại Việt Nam, các nhà giao dịch thường sử dụng các sàn môi giới quốc tế, vì hiện nay pháp luật Việt Nam chưa cấp phép chính thức cho hoạt động môi giới Forex trong nước. Vì vậy, việc lựa chọn một broker uy tín là điều vô cùng quan trọng để bảo vệ an toàn vốn đầu tư.
Kết luận
Forex là thị trường tài chính toàn cầu sôi động, mang đến cơ hội lớn nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Tuy nhiên, để thành công, người tham gia cần trang bị kiến thức vững chắc, quản lý vốn hiệu quả và lựa chọn sàn giao dịch uy tín. Bắt đầu từ những bước nhỏ, bạn hoàn toàn có thể khai thác tiềm năng của thị trường này một cách an toàn và hiệu quả.